Η Ποίηση και τα Παραμύθια

Η Κίρκη μεταμορφώνει τους συντρόφους του Οδυσσέα σε ζώα
Giovanni Boccaccio, 1313-1375

Η ποίηση και τα παραμύθια μπορεί να είναι δυο είδη διαφορετικά μα έχουν κοινές καταβολές και πλείστες κοινές αναφορές. Το ότι στον "σύγχρονο κόσμο" τα έχουμε κατατάξει με συγκεκριμένο τρόπο μας εμποδίζει να δούμε τη σχέση και την ομοιότητά τους.

Λες "ποίηση" σήμερα στη Ελλάδα και σου 'ρχεται στο νου μια φευγάτη πολλές φορές ακαταλαβίστικη δομή που χρησιμοποιεί το λόγο καταλύοντας τη συνήθη χρήση του, που μόνο σ' όσους περιούσιους μπορούν ν' αφουγκραστούν μιλά μια γλώσσα αλάλητη πίσω απ τις λέξεις.
Λες "ποίηση" σήμερα και σου 'ρχεται μια εικόνα μάζωξης ανθρώπων λεπτεπίλεπτων με υψηλά αισθητικά πρότυπα, μύστες μιας τέχνης που ασκείται από πολλούς και απευθύνεται σε λίγους

Λες "παραμύθι" σήμερα στην Ελλάδα και σου 'ρχεται στον νου η πλούσια συγγραφική δράση πολλών και η σωρεία βιβλίων που μαζεύουν τα παιδιά για να παιδαγωγηθούν σωστά, να απασχοληθούν και να διασκεδάσουν
Λες "παραμύθι" σήμερα και σου ρχεται μια μάζωξη παιδιών σ ένα σχολείο στην καλύτερη περίπτωση ή σε μια δραστηριότητα ελεύθερου χρόνου όπου ένας παραμυθάς μαγεύει κι οι μεγάλοι στην καλύτερη περίπτωση να πουν "πολύ καλός/η ήταν, να έβλεπες πως ενθουσιάστηκαν τα παιδιά!"

Ταξινομήσαμε την φαντασία με όρους κοινωνικούς υποτιμώντας το παραμύθι κι υπερτιμώντας την ποίηση σε μια κοινωνία που της αρέσει αυτό το παιχνίδι των διακριτών διαχωρισμών και κατατάξεων.

Μα θέλουμε δε θέλουμε, η ρίζα των δυο είναι κοινή
Η ποίηση και το παραμύθι καταλύουν τις συμβάσεις πριν μπουν στην χώρα του "φανταστικού" συνδέουν το σημαίνον με το σημαινόμενο τις εικόνες με τις έννοιες, τις λέξεις με τον ήχο τους.
Και τα δυο ξεκινούν απ τον προφορικό λόγο και κάποτε η έμμετρη ποίηση ήταν το μέσο για να ταξιδεύουν οι ιστορίες των ανθρώπων για να απομνημονευτούν ευκολότερα με την βοήθεια του εσωτερικού ρυθμού της ρίμας και του μέτρου.

Είναι η ποίηση λοιπόν για τους διανοούμενους; Είναι τα παραμύθια για τα παιδιά;
Αν πούμε ναι, κινδυνεύουμε να αποκόψουμε όλη την κληρονομιά της ανθρωπότητας από το σήμερα. Να κάνουμε πως δεν ακούσαμε ποτέ για τον Γκιλγκαμές, για τον Όμηρο, για τη Μαχαμπαράτα να πετάξουμε στα σκουπίδια την Διήγηση Aπολλωνίου του Tυρίου, τις Μεταμορφώσεις του Οβίδιου και τόσα άλλα έργα που κληροδότησαν στο σήμερα αυτή τη βαθιά σχέση που υπάρχει ανάμεσα σ’ αυτές τις δυο μορφές του Λόγου. Μορφές που σήμερα έχουν κατηγοριοποιεί τόσο που τείνουν να χάσουν τον λόγο της ύπαρξη τους. Της επικοινωνίας μέσω του λόγου μιας διαφορετικής ματιάς, διεισδυτικής, συμβολικής κι αποκαλυπτικής πάνω στο βίο και στον κάματο της κατανόησης της ζωής του ανθρώπου.

Διαβάστε αυτή τη μικρή ιστορία από τη επική Διήγηση Aπολλωνίου του Tυρίου (στ. 381-97) :

Eπτά ημέρας εκάμασιν, την θάλασσαν περνούσιν,
και μετά ταύτα εγείρεται ο νότος ο βιαίος
και κάμνει κλύδωνα βαρύ και ταραχήν και σκότος,
κι επήρεν τους και ευρέθησαν στον κόλφον της Aττάλειας.

Eκεί εκ τον φόβον τον πολύν επιάσαν την οι πόνοι,
γεννά κοράσιον παρευθύς και απόθανεν εκείνη,
το αίμαν της γαρ έπηξεν εκ την πολλήν ψυχρότην.
Kαι τις να γράψει τον κλαυθμόν, τον οδυρμόν τον τόσον
και την πικράν της συμφοράς την τότε γεναμένην;

Φέρνουν κιβούριν ξύλινον, πιάνουν, καλαφατίζουν,
αλλάσσουν την βασίλισσαν όλα τα νυμφικά της,
βάλλουν χρυσάφι περισσόν, βάλλουν μαργαριτάρι,
λιθάρια πολυτίμητα και κόσμια της κόρης,
και γράμμα εις το στήθος της, πιττάκιν γεγραμμένον,

την γένναν, την αναθροφήν, την δυστυχιάν του πλοίου,
κι ει τις την θάψει, τα ήμισα να είναι εδικά του,
και τ' άλλα πάλι, εις ψυχικόν και εις μνημόσυνά της.

Εδώ -όπως και σε πολλά άλλα -  ποίηση και παραμύθι συναντιούνται κρατώντας ορατή τη ρίζα τους στην προφορικότητα, ψαρεύουν παρέα στην κοίτη του λόγου.

Στόχος τους υπήρξε πάντα να εκφράσουν και να μεταφέρουν του βίου την παμπάλαιη αγωνία κι οι πράξεις τα λόγια και οι σκέψεις των ανθρώπων, να βρουν την λύση τους και ν' απλωθούν μέσα στης ύπαρξή τους την αιτία.

Το παραμύθι σέβεται το λόγο κι έχει εσωτερικό ρυθμό -όπως κι η ποίηση

Η ποίηση δε, πάντα αφηγείται μια ιστορία είτε αυτή εκφράζεται με δράση είτε με σκέψεις ή συναισθήματα κι οι λέξεις της, ο ήχος τους δημιουργεί  στον αποδέκτη χώρο, εσωτερικά ανύποπτα τοπία - όπως και το παραμύθι. 

Ίδια είναι τα μάτια που κοιτούν κατάματα την ποίηση και το παραμύθι κι η λύτρωση που υπόσχονται θέλει αυτά τα μάτια ανοιχτά 

Μαρίνα Χατζηκυριάκου (c)